Gedurende het begin van de oorlogsjaren vaart Leendert Jan van der Kuijl, in Amsterdam geboren op 8 december 1894, als olieman op de Poelau Bras, een vracht/passagiersschip van de Stoomvaart Maatschappij Nederland te Amsterdam.
Zijn vrouw Anna Catharina Wierink en 7 kinderen blijven achter in Amsterdam.
Met dit schip vergaat hij op 7 maart. Zij naam prijkt (weliswaar met een y in plaats van een ij) op de erelijst gevallenen.
En op het SMN monument op de Java kade.
Alle Nederlandse zeelieden werden aan het begin van de tweede wereldoorlog verplicht te blijven varen door de invoering van de Vaarplicht in juni 1940. Die bepaalde dat alle Nederlandse zeelieden bij wijze van dienstplicht moesten blijven varen, of weer moesten gaan varen.
Op 27 februari 1942 wist de Poelau Bras veilig de haven van Tjilatjap te verlaten. Op 4 maart bereikt ze de Wijnkoopsbaai op Java. Op 6 maart komt er een afdeling van 100 man van de Koninklijke Marine aan boord waaronder de waarnemend Commandant Zeemacht J.J.A. van Klaveren. De Poelau Bras was teruggeroepen om de marinetop te evacueren. Daarnaast komt er nog een grote groep personen aan boord waaronder 28 topfunctionarissen van de B.P.M. en bemanningen van Shell en andere S.M.N.-schepen die al eerder getroffen waren of hun schepen zelf tot zinken hadden gebracht. De Poelau Bras slechts accommodatie voor 56 passagiers en de chaos aan boord is dan ook groot. De Poelau Bras was bewapend met aan stuur- en bakboord een Bofors-machinegeweer in een geschutskoepel en op het achterschip een 4-inch kanon. Op 6 maart 1942 om 20.00 uur verliet ze de Wijnkoopsbaai met als bestemming Colombo. De marinemensen hebben op diverse plaatsen op het schip nog eens 16 mitrailleurs geplaatst ter bescherming bij een eventuele luchtaanval. De machinekamer werd gemaand om maximaal vermogen te leveren om zo snel uit de gevarenzone te komen. Men veronderstelde dat de Poelau Bras rond het middaguur uit het actieradius gebied zou zijn van de Japanse vliegtuigen. Alle bewapende posten waren bezet. Om 10.30 uur verscheen een verkenningsvliegtuig. Het vliegtuig was afkomstig van het vliegdekschip Hiryu.
Om 11.40 uur verschenen er duikbommenwerpers boven de Poelau Bras die de aanval inzetten. In totaal voerden 12 vliegtuigen verdeeld in drie formaties de aanval uit. Ontvluchten was een onmogelijke taak een bom raakte een sloep aan stuurboord en ontplofte op de waterlijn ter hoogte van de machinekamer. Er ontstond een gat en water stroomde de machinekamer in waardoor de Sulzer-motor afsloeg. Als een weerloos slachtoffer dreef ze rond zwaar bestookt door de duikbommenwerpers. Een voltreffer sloeg recht in de schoorsteen en brand brak uit. Het tegenvuur had weinig effect op de aanvallende vliegtuigen. De kapitein gaf order het schip te verlaten waarna hij alleen achter blijft op de brug. Door het aanhoudende mitrailleurvuur van de bommenwerpers durven velen niet via de sloepen van boord te gaan maar springen overboord. Toen de vliegers van de Japanse bommenwerpers begrepen dat het schip ten onder zou gaan begonnen ze de reddingssloepen te beschieten die gestreken werden. Ik mag veronderstellen dat men op de hoogte was dat een deel van de marinestaf aan boord was. Uiteindelijk werden vier van de zeven sloepen vernietigd en konden er slechts drie gestreken worden evenals twee vlotten.
Toen deze sloepen nog maar enkele honderden meters van de Poelau Bras verwijderd waren verhief ze zich rechtstandig en zonk snel over de achtersteven weg. Het aantal slachtoffers was slechts bij benadering aan te geven en werd geschat op 240 tot 300 opvarenden. In de drie sloepen bevonden zich 116 overlevenden. Na acht dagen van ontbering, licht gekleed in de brandende zon, karig waterrantsoen en ontstekingen door overkomend zeewater bereikten ze een klein eiland waar voor de branding voor anker werd gegaan. Op het eiland werden vooral kokosnoten als buit mee genomen. Hier blijven had weinig zin en bij de volgende landing bij Semangkabaal op Sumatra werden ze gevangengenomen door de Jappen.
Sloep 4a op het strand van Sumatra
Vandaar werden ze per trein overgebracht naar Palembang waar ze een jaar verbleven. Veel van de opvarenden zijn gedurende de oorlogsjaren in kampen om het leven gekomen.
Hierna volgt een stuk uit het boek Wings of Change van Titia Bozuwa, dochter van een marineofficier. Vader is Gerard Bozuwa, commandant van de marine luchtvaart basis in Soerabaja. Het beschrijft het vergaan van het schip. “They were well out to sea when a Japanese reconnaissance plane spotted the Poelau Bras. It wasn’t long before planes swarmed over them, stinging the ship with burst of bombs. Shudders ran through the steel body, the motors stopped running and water gurgled in its bowels. Total panic ensued. The planes kept coming, diving and firing bullets randomly over the ship after they had bombed it.
Three of the twelve lifeboats made it to the sea. The others became inoperable as the planes mercilessy strafed the decks, and even the lifeboats and swimmers in the water.
A woman clutched Vaders’s arm. “Where are the lifeboats?”
“They’re gone. Destroyed.”
“What can we do?” she shouted.
“Jump overboard and swim!”
“We will drown. There is nowhere to swim to.”
Vader looked at her and said, “Better to die trying than to surrender.”
No sooner had he spoken those words than a pistol cracked near him. A Dutch officer slumped to the deck beside him, bleeding profusely. More cracks of pistols. Vader looked at his fellow officers, who had committed suicide or were about to do so. The ship was rolling and pitching. He vaulted over railing into the sea. The ocean was a lot rougher than it looked from the deck. The lifeboats were tossing up and down in the high swells and so were the swimmers in their life preservers, who were desperately trying to reach the boats but were equally petrified they might be shot from air. The Poelau Bras was sinking fast. Her stern was already submerged. Now her bow pointed to the sky the way her masts used to do in better days. Then, while the ocean foamed around her like a bubble bath, the Poelau Bras slid backward and disappeared from sight. A black jet of water shot up high into the air, as though someone below had made a last effort to revive her. It died down to nothing more than a thin column of water that collapsed and fell back to the ocean that had swallowed her. The time was 11:37 a.m., March 7, 1942.
Mijn opa was matroos kanonnier op de Poelau Bras, en heeft 32 drenkelingen vanuit een sloep uit zee gered na de aanval. Na 8 dagen op zee gedobberd te hebben, door de Jappen gevangen genomen. Hij heeft de oorlog overleefd en voor zijn daden het oorlogsherinneringskruis ontvangen.
Nou, dat is niet mis. Wat een geluk dat hij dit heeft overleeft. Zal een zware tijd zijn geweest.
Dag Jorik,
Zou graag met je in contact komen. De opa van mijn vrouw (arts V. Droop) zat ook op de PB, en is in een reddingssloep nabij de vuurtoren op Vlakkenhoek aan land gekomen. Hij was arts en heeft in de vuurtoren van Belimbing gewonden verzorgd. Daarna is hij vermist geraakt, nadat hij met met twee mensen van de BPM (voorloper Shell) naar Java probeerde te komen. Heb jij herinneringen (op papier?) van je grootvader?
Alvast dank, Hans Peter Roersma (hanspeterroersma@ziggo.nl)
Hallo Hans, ik zal je bericht doorsturen. Hopelijk kom je in contact. Met vriendelijke groet Richard.
Hallo Hans, Jammergenoeg ben ik niet in het bezit van enige correspondentie in de tijd dat mijn grootvader al die jaren krijgsgevangene is geweest. Die periode is één groot mysterie. Enkel een krantenknipsel waarbij en waarom hem de onderscheiding toegekend is, de onderscheiding zelf, en een aantal vanuit de jappenkampen verstuurde kaartjes, die overduidelijk niet door mijn grootvader geschreven waren, met de melding dat hij als POW in goede gezondheid verkeerd. Hij werd destijds door het Brits/Franse Rode Kruis bevrijdt, en heb daar onlangs ook een verzoek neergelegd met de vraag of zij over enige archieven beschikken. Tot op heden hierover helaas nog geen terugkoppeling ontvangen.
Dag Jorik,
Zag net pas je bericht/antwoord op de site. Ken je het boek ‘Six Bells of Java’ en ‘By Eastern Windows’ van ene William McDougall? Dat was een Am journalist, zat ook op PB, is ook per sloep gered en in jappenkamp terecht gekomen. Wellicht dat deze boeken enig licht schijnen op wat er toen allemaal is gebeurd. Heette je grootvader ook Pronk?
groet,
Hans Peter Roersma
Mijn vader Jan Mos was bemannings lid aan boord van de PB was olie man , is ook in een sloep terecht gekomen , en aan land gekomen bij Krui , de vuurtoren heeft in een Jappen kamp gezeten en in 1946 weer terug gekomen in Nederland . Is jammer genoeg in 2000 overleden , was van 1918 dus nog vrij jong , toen het gebeurde
Dag Henk, waarschijnlijk hebben jouw vader en mijn oudoom samen nog gewerkt. Jammer dat we het hem niet meer kunnen vragen. Zal wel behoorlijk traumatisch zijn geweest.
Dag Henk,
Zag toevallig je bericht op deze site. Ben al tijdje onderzoek aan het doen naar de gebeurtenissen m.b.t. de Poelau Bras en de nasleep daarvan. Mede omdat de opa van mijn vrouw (Victor Droop) ook op de PB zat, met sloep aan land is gekomen, en daarna spoorloos verdwenen. Heeft jouw vader dingen verteld en/of opgeschreven over de tragische gebeurtenissen destijds? Hoor graag van je,
Hans Peter Roersma
Beste Henk,
Je schrijft dat jouw vader Jan Mos in 1946 weer in Nederland is teruggekomen. Weet jij hoe hij vanuit Singapore naar Nederland is gevaren. Via Australië of Sri Lanka en met welke boot hij Nederland heeft bereikt en de aankomstdatum?
groet,
Arnold Berger
Mijn oom Johan (Johannes) Makkes van der Deijl (1898-1942) zat op de Poelau Bras en kwam om, samen met zijn vrouw en dochter.
Hij werkte later bij het Ministerie van Marine in ‘Nederlands-Indië’ en is op 7 maart 1942 omgekomen nadat het schip waar hij op zat door de Japanners was getorpedeerd
Zijn vrouw Hadewina (Miep) Gilbers (1898-1942) en dochter Annie (1920-1942) zaten ook op dat schip. Hij moest met ‘geheime documenten’ vluchten vanuit de Wijnkoopsbaai (tegenwoordig Teluk Pelabuhan Ratu, Zuidwest Java
Op passagierslijsten staan ze steeds vermeld als Makkes, maar het moet dus zijn: Makkes van der Deijl
Dank voor de reactie, zo gaat het verhaal steeds meer leven. Het schip is trouwens niet getorpedeerd, maar gebombardeerd. Niet dat het veel uitmaakt.
Goedemiddag,
De overgrootvader van mijn zoons zat op het schip, Hendrik (Har) Berentsen. Hij is waarschijnlijk al omgekomen tijdens de aanval, men gaat uit van een zeemansgraf. Zijn er lijsten van passagiers die aan land zijn gekomen of overleden zijn in de reddingsboten?
Goedemiddag,
Tot nu toe ben ik geen lijsten tegengekomen met namen van personen die ofwel zijn geland ofwel zijn overleden in de reddingsboten. Ik neem aan dat van de personen die aan land zijn gekomen er meer informatie te vinden moet zijn in bijvoorbeeld lijsten van het Rode Kruis. Mocht dat niet het geval zijn dan moet je ervan uitgaan dat er sprake is van een zeemansgraf.
Geachte Richard,
Mijn grootvader P.G. Crietee was de gezagvoerder op de Poelau Bras tijdens die laatste reis. Volgens overlevering was het schip reeds op weg naar veilig gebied, maar is door de SMN top verzocht terug te keren naar de Wijnkoopsbaai, om vluchtende marine- en BPM mensen op te halen. En zo op de tweede vluchtreis gebombardeerd en met zijn schip ten ondergegaan. Hij kon overigens volgens mij moeder ook niet zwemmen.
Hi,
ik zag een erelijst (letter K) van gevallenen. Is de complete lijst ergens in te zien?
ik zoek nml meer info over J.A. van den Hout. Hij was reserve eerste Luitenant in de NL-KNIL.
Hallo Jan, die lijst staat hier erelijst
Beste Richard,
In de erelijst vind ik mijn oom terug die omgekomen is bij het vergaan van de Poulau Bras.
Echter is zijn 2e voorletter niet juist. De H moet een M zijn. Zijn volledige naam is : Edward Maximiliaan Smith.
(Geb. Te Klaten op 8-4-1918 overl. 8-3-1942).
Kan je dit wijzigen of moet ik iemand anders hiervoor benaderen?
Verder geeft het verhaal mij meer duidelijkheid over de oorzaak en de bestemming van het schip.
Dank daarvoor.
Dag Dan, bedankt voor je bericht. Hier kan ik helaas niets aan doen. Wellicht kunt u contact maken via de contactpagina van de website. https://www.erelijst.nl/contact
Van der Hout was getrouwd met mijn tante Maal Bennink. Hij wilde nog wat waardevolle dingen halen uit de hut en heeft dat moeten bekopen met zijn leven.
Het hele verhaal staat in het boek van mijn vader “Vaarwel tot betere tijden”.
Contact : michielbijerk@yahoo.com
Voor de geïnteresseerden: Vandaag heeft Peter Versteeg de website http://www.poelau-bras.nl online gezet. Hij heeft hulp nodig met het inzichtelijk maken wie er op welke sloep Sumatra heeft bereikt.
Beste mensen,
Mijn vader Anton C. Reijinga overleefde de ramp met de Poelau Bras. Hij zat in sloep 4A. Van zijn hand werd een relaas over de ondergang en de redding gepubliceerd in ‘De Blauwe Wimpel’ van juni 1974.
Groet, Ton
Dag Ton, heb je misschien een kopie van dat artikel. Wellicht leuk om toe te voegen,
Ik weet niet of er nog veel mensen zijn die een origineel exemplaar van de Blauwe Wimpel uit 1974; ik heb in verband met het verhaal over mijn vader (Johan Jacob Auke Toussaint) op basis van een fotokopie van het artikel een transcript gemaakt, dat ik je kan sturen.
Het verhaal staat ook op de site van Peter Versteeg: http://www.poelau-bras.nl
Laat maar weten naar welke mailadres ik het verslag als je wilt kan sturen.
Dag Jan, stuur maar naar richardvanderkuijlatgmail.com. Alvast bedankt.
Beste allemaal,
Mijn oudoom Marinus Julius Muurling was 4e machinist op de PB. Hij was de lievelingsoom van mijn moeder, die in augustus 2021 is overleden! Ik kom nu een oud fotoalbum tegen waarin diverse foto’s staan van haar oom en mede bemanningsleden! Wij weten niet of hij is omgekomen op PB of in gevangenschap! Indien iemand meer informatie heeft of enkele foto’s wil inzien hoor ik dat graag!
Dorien, Ik zou graag met je in contact willen komen i.v.m. jouw laatste opmerking van 7 maart j.l. Je kunt dat doen via het contactformulier op de website http://www.poeau-bras.nl
Met vriendelijke groeten, Peter Versteeg
Hallo Dorien, hij staat op de lijst van overledenen. Op de website van Peter Versteeg http://www.poelau-bras.nl kun je het nakijken. Als machinist had je slechte kaarten bij een aanval.
Even een algemene reactie, 7/3 jl was het 80 jaar geleden dat de ramp zich in een half uur voltrok. Op de site http://www.poelau-bras.nl die door Peter Versteeg recentelijk live is gezet, kun je heel veel informatie vinden die ook nog verder wordt aangevuld, zeker de moeite waard om aanvullingen te sturen
Mijn vader Wilhelm ( Luud )Feldmann zat ook op de boot.
Reddingsboot 4a op de site van Peter Versteeg staat Veldman, maar de spelling is dus fout (al doorgegeven)
Wijlen mijn vader heeft heel weinig verteld over deze tijd. Klein beetje over de PB en minimaal over het krijgsgevangen zijn.
Nu ik inmiddels 60 plusser ben, word ik steeds nieuwsgierig naar wat er is gebeurd.